Ababiito b’e Kibulala begaanye Wasajja Moses eyeyita Kabaka w’Emisambwa

Ekitongole ky’Ababiito b’e Kibulala kirambikidde ku nsonga y’omusamize Wasajja Moses eyeyita Kabaka w’Emisambwa, ng’asangibwa mu katambi akalaga emikolo gy’okutuuza Kabaka e Kibulala.

Ababiito B’egaanye Okutuuza Wasajja Moses ku Nnamulondo

Ababiito b’e Kibulala bawadde ekiwandiiko ekisembayo okulaga nti tebamanyi musamize Wasajja Moses, eyeyita Kabaka w’Emisambwa, era nti tewali nnamulondo yenna gye yatuuziddwaako e Kibulala. Wasajja yalabikidde mu katambi ng’asangibwa mu Buddu, ng’atongoza emikolo egimanyiddwa okukolebwa ku Nnamulondo y’Abasajja Bansangwa b’e Buganda.

Akatambi kano kalaga omwanjuzi w’omukolo ogwo era n’omusamize omulala, eyeyita Ssaabakabona Jjumba Lubowa Aligaweesa, ng’ayanjula munne Wasajja Moses nti atuuziddwa ku Nnamulondo ya Bajjajjaabe e Kibulala, era nti ye Kabaka.

Ekiwandiiko Ekirambika ku Nsonga Eno

Ssaababiito w’e Kibulala, Omulangira Walugembe Kateregga, yafulumizza ekiwandiiko ekitegeeza Obuganda nti emikolo egyakolebwa gyonna tegirina kikwatagana na Nnamulondo y’Abasajja Bansangwa.

Agamba nti:

• Olubiri Lwe Kibulala n’Obwakabaka bwa Buganda:

Olubiri lwe Kibulala lumanyiddwa nga butaka bw’Abalangira n’Abambejja Ababiito abava mu Ssekabaka Winyi Chwa Male Wasswa, eyazaalibwa e Bugumya ne balongo banne. Mu kiseera kino, Abalangira b’e Kibulala bakulemberwa Ssaababiito Walugembe Kateregga ow’okutaano.

Obwa Ssaababito bwateekebwateekebwa Ssekabaka Daudi Chwa mu mwaka gwa 1800, era n’okutuusa kati Olulyo Olulangira lwasigala nga lulimu obuwangwa n’ennono nga bwebyalagirwa. Nnaalinnya w’Amasiro ge Kibulala kati ye Mumbejja Dina Kigga muka Lukidi, omwana wa Ssekabaka Sir Edward Muteesa II.

• Ennono n’Obuwangwa:

Ennono z’Ababiito b’e Kibulala zibeera wansi w’obuyinza bwa Ssaabasajja Kabaka wa Buganda. Ssaababiito Walugembe yakakasizza nti emirimu gyonna egirimu okugulumiza Nnamulondo oba okutongoza Kabaka bikolebwa mu mateeka n’obuyinza bwa Bwakabaka bwa Buganda, sso ssi nga bwe birabikira mu katambi kano.

Ssaababiito Walugembe yakkaatirizza nti abo abayita Kabaka b’Emisambwa, omuli ne Kafunende Moses, ssi bantu babakkiriza oba okubamanya. Emikolo gye bakoze mu Buddu girina ebigendererwa eby’okutabangula eby’obwakabaka, era balina okwambalirwa ensonga zino.

Nnaalinnya Dina Kigga yayogeddeko ku nsonga eno n’ategeeza nti emikolo omusajja Kafunende Moses gy’akola tegirina kikwatagana na kibuga Kibulala oba Bwakabaka bwa Buganda.

Agamba nti ebikolwa bye byonna bya kyewaggula era tebigoberera mateeka gabuvunaanyizibwa ku Bwakabaka.

Omulangira Luwangula Basajjansolo, Jjajja w’Abalangira b’e Kibulala, yasabye Buganda okwewala okwenyigira mu bikolwa ebyanditabangula Obwakabaka.

Agamba nti:

"Obwakabaka bwa Buganda bulina emitendera egigobererwa okugulumiza Nnamulondo. Abantu abeyita Kabaka oba okukola emikolo emikwatagana ku Bwakabaka nga tebalina lukusa bateetaaga kugobererwa."

Okukubiriza Buganda

Ssaababiito Walugembe n’abakulembeze abalala basabye Buganda okukulembeza ekitiibwa ky’Obwakabaka era okwewala okutambulira ku bipapula oba amakubo agatalina nsibuko yonna mu mateeka ga Buganda. Emikolo gyonna egirabikidde mu katambi galina ebigendererwa eby’okusekera Namulondo era Buganda esabiddwa okugirambika.